De Guna’s

Drie universele hoedanigheden: sattva, rajas en tamas

De Vedische filosofie zijn de drie causale kwaliteiten of hoedanigheden waaraan alles in ons universum onderhevig is beschreven. Ze worden de drie Guna’s genoemd (Triguna). Ze komen voort uit de Natuur van het universum. Alles wat we waarnemen en bestuderen is het spel van de drie Guna’s, dat eeuwig zal doorgaan: de Dans van Shiva. Ze bepalen de eigenschappen en processen in al het fysieke (materie) en al het subtiele (geest) in wat vaak de ‘schepping’ wordt genoemd. De mens is naar zijn aard volledig onderhevig aan de drie Guna’s, zowel lichamelijk (fysiek) als geestelijk (subtiel).

In het universum

De drie Guna’s zijn de causale krachten achter het ontstaan en het weer oplossen van het universum, en achter alle dynamische processen (ontstaan-bestaan-verval) in deze enorme cyclus. Ze zijn de oer-manifestatie van de Wet van Drie. Deze drie hoedanigheden van Bewustzijn behoren tot de Natuur van het Absolute. Ze worden Sattva, Rajas en Tamas genoemd.

Sattva is als universele hoedanigheid volledig stil, er is geen beweging in, en laat volledig Bewustzijn toe. Het staat aan de oorsprong van ontstaan, bloeien en leven. Als hoedanigheid laat het de stille initiërende kracht van Bewustzijn toe. Het laat alle ontstaan en leven op gang komen, maar is zelf niet in beweging. Het veroorzaakt opbouw, harmonie, ordening en structuur.

Rajas (klinkend Radjas) is de universele hoedanigheid achter alle beweging. Alles wat beweegt in het universum, doet dit door Rajas. Het laat de dynamische kracht van Bewustzijn toe in alle manifestaties, op atomair t/m astronomisch gebied (fysiek) en op geestelijk, d.w.z. mentaal en emotioneel gebied (subtiel). Het is de hoedanigheid van actie, beweging en transformatie.

Tamas is als universele hoedanigheid ook volledig stil, er is geen enkele beweging in. Het laat de oplossende kracht van Bewustzijn toe. Alles lost op, loopt af, sterft en verdwijnt door Tamas. Het is de kracht die relatief bewustzijn doet terugtrekken uit de manifestaties in het universum, op elk gebied. Het doet beweging stoppen. Het veroorzaakt stagnatie, verval, lethargie en dood.

In het universum zijn de Guna’s altijd als hoedanigheid bepalend, op micro en macroniveau en maken alle manifestaties en elk leven mogelijk. Ze zijn altijd alle drie in elke manifestatie werkzaam, dus in élk ding, in élk proces en op élk niveau, maar staan hierin in een wisselend evenwicht tot elkaar, wat van moment tot moment verschilt in plaats en in tijd. Uiteindelijk is ook het gehele universum onderhevig aan de Guna’s. Ze ‘regelen’ het hele proces van ontstaan, bestaan, veranderen, en oplossen van het universum. Belangrijk om te beseffen is dat deze Guna’s niet staan voor energieën. Het zijn geen krachten in de gebruikelijke zin van het woord. Maar alles wat beweegt en dynamische energie heeft, is er door Rajas. Deze Guna is in de materiële en geestelijke wereld dus kenbaar als energie. Sattva en Tamas zijn dat niet, want deze zijn op elk gebied kenbaar als het ontbreken van energie. Sattva, als Guna van niet-bewegend stil bewustzijn en Tamas als Guna die energie doet oplossen.
Tot zover de theorie. Maar een stokoude theorie als deze is alleen zinnig als we er iets aan hebben in onze innerlijke ontwikkeling.

In onszelf

Als het werkelijk zo is dat alles wat we waarnemen het eeuwige spel van de drie Guna’s is, dan speelt zich dit dus ook in ons individueel ervaren bewustzijn af. De Guna’s werken namelijk in de fysieke én de subtiele wereld. Dan zullen ze dus ook de aard van onze geest bepalen en zullen ze altijd in ons ‘werkzaam’ zijn. Maar hoe zit het dan met geestelijke vrijheid? Wel, uitgaande van deze oude filosofie, kunnen we het volgende opmerken in onze geest.

In onze geest staat Sattva voor zuivere werkelijkheid en potentie, Rajas voor activiteit, en Tamas voor verval. In de menselijke beleving zijn de Guna’s herkenbaar als: aandacht, gepassioneerdheid en slaap. Maar ook als mindfulness, hyperactiviteit en lamlendigheid. Sattva stimuleert onze liefde voor wijsheid, Rajas jaagt identificaties en ego-ontwikkeling aan, en Tamas brengt ons in slaap en onwetendheid.

Met een Sattvische staat van geest zijn we in zelfreflectie, stil, helder, alert en creatief.

Met een Rajastische staat van geest, zijn we energiek en actief, en gepassioneerd vanuit identificaties.

Met een Tamastische staat van geest zijn we moe, duf, onhelder en weinig in staat tot creativiteit.

Sattva resulteert in o.a.: aandacht, openheid, harmonie, balans, helderheid, vredevolle vreugde, welzijn, vrijheid, gelijkmoedigheid, vriendelijkheid en compassie, kalmte en zelfbeheersing, tevredenheid, vertrouwen, dankbaarheid, onverschrokkenheid en onbaatzuchtigheid. De aandacht is open en vrij en maakt externe consideratie eenvoudig.

Rajas resulteert in o.a.: werkzaamheid, passie en verlangen, identificaties, opgewondenheid, irritatie en woede, brutaliteit, euforie, rusteloosheid, wispelturigheid, stress, cirkelende gedachten, chaotisch zijn. De aandacht is gevangen en kan aanjager zijn van interne consideratie.

Tamas resulteert in o.a.: inactiviteit, materialiteit, dichtheid, obstructie, luiheid en verveling, mechanische gehechtheid, starheid, depressie, verwarring, verslaving, apathie, dissociatie, afhankelijkheid en onwetendheid. De aandacht is versluierd, verstrooid of afgestompt en brengt diepe wakende slaap.

De drie Guna’s werken altijd tegelijkertijd in onze geest, waarvan er dan één overheerst. De andere twee brengen balans en maat voor een ‘gezonde’ werking van de overheersende Guna. Dit gebeurt middels een volautomatisch herstel van de onderlinge Guna-verhouding, waardoor we gezond blijven. We kunnen bijvoorbeeld in Rajas een dag lang energiek werken, maar dan worden we moe en gaat Tamas overheersen waardoor we kunnen slapen. Na lange stille concentratie in Sattva verslapt de aandacht en krijgen we zin om te gaan bewegen en houdt Rajas ons in een goede conditie. Draaien we een beetje door in Rajas, dan kunnen we stil vallen in Sattva, waardoor we nieuwe subtiele energie opdoen. Zijn we suffig en willen we uit een zekere matheid komen, ook dan kan Rajas ons oppeppen doordat we in beweging komen. Van daaruit komen we dan makkelijker in Sattva dan dat we dat gelijk vanuit Tamas proberen. Als je duf bent, kun je je niet opeens concentreren. Dat gaat veel beter als we eerst even bewegen.
We hebben als mens dus de vrijheid en het vermogen om de verhouding van de Guna’s in onze geest te beïnvloeden en aan te passen. We kunnen op elk moment onze innerlijke staat aanpassen om meer in balans te komen. Zeker als we ons niet lekker voelen, kunnen we onszelf bewust balanceren door ons te richten op een evenwichtherstellende Guna.

De Guna’s bepalen dus de staat en kwaliteit van ons subjectieve bewustzijn. We merken dit vooral op als hun verhouding uit evenwicht raakt ten opzichte van hoe ze in ons als individu zijn bepaald. We hebben als mens namelijk een bepaalde Guna-verhouding in onze geaardheid, dus in onze aangeboren essentie, en die overheersend is in ons doen en laten. Dit herkennen we aan hoe we zijn, aan hoe we ons gedragen en aan hoe we reageren op de wereld om ons heen. Je hebt van nature aandachtige mensen, beweeglijke mensen en passieve mensen. Ze hebben respectievelijk bijvoorbeeld een voorkeur voor mindfulness en aandachtigheid, of voor spannende activiteiten of tegenstreven, of voor flegmatische onverschilligheid of traagheid / luiheid. Dit zijn maar voorbeelden.
We kunnen onze eigen innerlijke aard herkennen. Onze geïndividueerde Guna-verhouding ligt behoorlijk vast. Deze bepaaldheid kan door het opdoen van zelfkennis wel ’transparanter’ worden en de Guna’s gaan dan minder mechanisch onze houding en gedrag bepalen.

.

Samenvatting

• Hebben we een Tamastische staat van geest en dus duf, mat, down of depressief, dan helpt het om in beweging te komen, dus om de werking van Rajas toe te laten, waardoor de kracht van Tamas afneemt en we actiever en tevens opmerkzamer worden.
• Hebben we een Rajastische staat van geest en dus beweeglijk, onrustig, geïrriteerd of gestrest, dan helpt het om de werking van Sattva toe te laten door lichamelijk en geestelijk stil te vallen en de aandacht puur te richten op ons Zijn, waardoor de kracht van Rajas afneemt en we helderder, aandachtiger en vooral wakkerder worden. Als we Rajastisch en dus onrustig zijn, kunnen we door stil te worden, via Sattva dus, ook de werking van Tamas toelaten, waardoor we tot rust komen kunnen gaan slapen.
• In de bewuste Sattvische staat verdiepen we ons reflectieve bewustzijn, wat ons begrip, geluksgevoel en geestelijke zuiverheid brengt. We voelen ons dan eenvoudigweg vervuld van ‘wat is’ en zitten niet met malende gedachten of met lamlendigheid. En indien toch, dan worden deze dingen in aandacht waargenomen waardoor ze niet langer met ons aan de haal gaan. Het is de drijfveer van spiritualiteit en versterkt ons Magnetisch Centrum. Een Sattvische staat van geest levert subtiele energie en zelfkennis op.
  Wanneer Sattva in onze geest overheerst, werkt ons hoogste onderscheidingsvermogen (Buddhi) optimaal. Dan nemen we veel goedheid en zelfs goddelijkheid waar in alle wezens en objecten om ons heen en gaan we in liefdevolle vrede en goedheid om met situaties waarin we terecht komen. Een Sattvische geest is stabiel, komt makkelijk in Zelfherinnering en verbindt zich met onze ware natuur: Sat-Chit-Ananda (bewust – wetend – geluk ervarend). Een Sattvische geest brengt helderheid in ons hoofd, zuiverheid in ons hart, en zorgt voor adequaat hand-elen.

© Michiel Koperdraat