Over Zelfherinnering
Zelfherinnering, wat is dat?
Zelfherinnering: wat is dat? Een vaak gestelde vraag. Wat wordt er met dit begrip, dat van Ouspensky afkomstig is, bedoeld? Wat precies moet er worden herinnerd?
Als mens zijn we goed in staat om ons dingen te herinneren. Dankzij ons vermogen om te herinneren (Citta) kunnen we van alles wat er eerder ‘was’ in onze geest terughalen; van kort geleden, maar ook van heel lang geleden. We hebben – op een bepaalde plek (al is het geen plek in de normale zin des woords) – iets opgeslagen wat we ons her-innerend terughalen in onze geest. Het geeft aan dat we iets terughalen wat niet (meer) in onze geest aanwezig was ofwel wat niet meer door ons werd waargenomen.
Als we het nu over zelfherinnering hebben, zal het dus het ‘zelf’ zijn dat we door her-innering in onze geest terughalen.
Onze primaire beleving is die van ik ben of ik besta die voortkomt uit ons geestelijk instrument dat ons reflectie verschaft op ons denken, voelen en doen en laten: de Waarnemer. Deze reflectieve waarneming van ik ben of ik besta, maakt ons tot wat gewoonlijk ‘een zelfbewust mens’ noemen. Het maakt dat we in de wereld alles waarnemen vanuit onszelf.
Nu is het echter zo gesteld dat we vaak helemaal niet alles goed waarnemen en vrijwel niet zelfbewust zijn. Oorzaak hiervan zijn de vele innerlijke obstakels en schaduwpartijen die zich in ons geestelijke systeem hebben genesteld: conditioneringen, maar ook opvattingen over onszelf, die op hun beurt zijn veroorzaakt door identificatie, desinformatie en pijnervaringen. Onze volle waarneming wordt hierdoor geblokkeerd, waardoor we geïdentificeerd en merendeels automatisch en mechanisch handelen in situaties. (Automatisme speelt op door onvolledige waarneming en door verkeerde inschattingen en beoordelingen die hieruit volgen).
Buiten + binnen
Hieruit kunnen we opmaken dat we in zo’n onvolledige waarneming in feite onszelf zijn vergeten. We nemen niet langer onze eigen innerlijk waar, en onze primaire beleving van ik ben / ik besta, is er maar ten dele. Deze beleving is verkleind tot een gefixeerd ‘ik ben iets’ en we hebben ons zodoende – zonder het ons te realiseren – ontdaan van ons grootste menselijke geestelijke vermogen: een volledig Zelfbewustzijn. Zelfherinnering kan dit natuurlijke maar sterk beknotte vermogen weer herstellen, vanuit een stille actie, namelijk: wakker worden uit de wakende slaap! We worden dan innerlijk stil in een volle en voelende waarneming van ‘mijzelf in de situatie’.
Wij hebben als mens het vermogen in twee richtingen waar te nemen. Als we naar buiten waarnemen, ervaren we de wereld om ons heen (een landschap bijvoorbeeld, of onze sociale omgeving). Als we naar binnen waarnemen, ervaren we onze denk- en gevoelswereld (tijdens ons innerlijk gepraat, maar ook als we ons in meditatie zetten). Net zoals we de wereld buiten ons helder en analyserend kunnen waarnemen, zo kunnen we ook onze innerlijke wereld helder waarnemen en hier valt veel op te merken.
Zelfherinnering is het samenvallen van het naar buiten en naar binnen gerichte waarnemen. De twee waarnemingsrichtingen integreren. Dit kan alleen bewust in Nu plaatsvinden. Dan nemen we de situatie om ons heen waar met alles wat hierin plaatsvindt, en wel in een voelend waarnemen van onszélf met wat hierin plaatsvindt: een bewust waarnemen van ons lichaam en onze innerlijke staat van geest in de situatie waarin we ons bevinden.
In zelfherinnering zijn we ons niet alleen gewaar van hoe ons lichaam voelt en van de helderheid van onze geest, maar ook van onze innerlijke houding. Deze innerlijke houding, veelal mechanisch vanuit identificaties getriggerd, bepaalt geheel onze uiterlijke houding, en dus bepaalt het hoe we ons opstellen en gedragen in situaties. Zelfherinnering werpt dus innerlijk licht op identificatie. Het maakt zonneklaar of we ons identificeren vanuit conditioneringen en ideeën, of niet. In zelfherinnering krijgen identificaties geen voeding meer omdat we ze waarnemen als onwenselijk voor onze innerlijke vrijheid. We zullen ze uiteindelijk doen oplossen als we de hierachter liggende oorzaken herkennen en herwaarderen (als innerlijk beperkend). In volledige Zelfherinnering kan onbewuste identificatie niet meer bestaan en handelen we niet langer in mechaniciteit!
Monotasking
Zelfherinnering is op zich eenvoudig, maar het gaat echt niet vanzelf. We zullen er een inspanning voor moeten leveren.
We zullen moeten beginnen (en dit is het belangrijkste) met het doen van enkelvoudige handelingen. Zelfherinnering praktiseren begint met het stoppen van multitasking. We doen één ding tegelijk en zien hier volledig op toe. Niet ondertussen even dit en even dat, geen muziek op de kop, geen smartphone-gedoe onderwijl, enzovoort.
Monotasking is ons niet vreemd, bijvoorbeeld als we onszelf verliezen in iets dat ons uitermate boeit (gamers kunnen hierover meepraten!). Het kan zelfs verslavend werken. Wat we doen heeft ons dan inderdaad geboeid, ons vastgenomen: we zijn erin gevangen geraakt. We zien niet meer toe op onze innerlijke staat. We zijn onszelf kwijt. We handelen dan volkomen op de automatische piloot. Hierin kunnen we zeer bedreven zijn en grote prestaties leveren, maar het speelt zich af met een onbewuste aandacht en er is geen Waarnemer die er nog op toeziet.
Aandacht geleidt Bewustzijn
Tijdens het werk zal onze aandacht volledig gericht moeten zijn op datgene wat we doen, en op onze innerlijke ervaring hierbij. Door volledige aandacht valt ons innerlijke licht van bewustzijn op de handeling en op onszelf in die handeling. Zo worden we gewaar van gedachten en gevoelens die tijdens dit werk op- en langskomen, en van onze innerlijke houding.
Opkomend gevoel zegt ons veel over hoe we het werk aanpakken, of dit optimaal gebeurt, en over onze (com)passie in/met dit werk. Opkomende gedachten kunnen functioneel zijn (voortkomend uit ons onderscheidend toezien op de handeling) en die bevorderen en optimaliseren het werk, maar ze kunnen ook automatisch zijn. In dat geval komen ze voort uit niet ter zake doende associaties (of uit tegenzin) en trekken ons dan terug in een wakende slaap, terug in een mechanisch handelen. Onze geest raakt hierdoor zijn innerlijke stilte kwijt en wég is de Zelfherinnering.
We zullen steeds weer onze aandacht terug moeten leiden naar de handeling met waarneming van ons innerlijk, dus op wat daarin verschijnt en beweegt. We kunnen dit ’24/7′ praktiseren in vele dagelijkse handelingen zoals autorijden, wandelen, schoonmaken, koken, tuinieren, boodschappen doen, enzovoort.
Hebben we sociale handelingen, waar dus anderen bij betrokken zijn, dan moeten we letten op onze consideratie. Externe consideratie houdt ons bij onszelf, dus in Zelfherinnering, en dan is onze geest vanzelf stiller en meer open. Interne consideratie brengt ons weer in slaap en mechaniciteit, onze geest komt weer in beweging, innerlijke stilte verdwijnt, onze aandacht raakt verstrooid, en we gaan weer dicht.
Nooit geleerd
We hebben als kind in het geheel niet geleerd in Zelfherinnering te handelen, of zelfs maar in Zelfherinnering stil te zijn (dus in niet-handelen). We hebben niet geleerd onze aandacht éénpuntig te richten; die raakt maar al te vaak verstrooid. We hebben niet geleerd in een handeling onszelf te blijven waarnemen. Ook hebben we niet geleerd wérkelijk te voelen. Eigenlijk hebben we hierover van onze opvoeders geen of nauwelijks onderricht gekregen in onze kinder- en puberjaren.
Het onszelf nu aanleren van Zelfherinnering kunnen we alleen door het consequent te praktiseren door ons dit te herinneren, telkens als iets als ‘moeilijk’ voelt. Zo maken we Zelfherinnering uiteindelijk waar als een permanente innerlijke staat van onze geest. Dit is de staat van Zelfbewustzijn en dit is onze natuurlijke staat! Het is een ego-loze staat. Wat we gewoonlijk zelfbewustzijn noemen is iets anders: dat is ego-bewustzijn en dus vol van ego-aangelegenheden, niet-wakker-zijn en identificaties. Dit wordt de staat van wakende slaap genoemd, waarin we helaas merendeels van de dag vertoeven.
Wat ons hiervan weerhoudt, is te weinig (bewuste) aandacht – in Nu – voor ‘wat is’ en voor onze handeling daarin; en teveel (mechanisch gerichte) aandacht vanuit identificaties die ons ego veroorzaken en voort laten bestaan. Volledige aandacht (naar binnen en buiten geïntegreerd) in Nu, daar gaat het om. Dat is mindfulness 2.0, want ook in deze methode wordt helaas zelden Zelfherinnering gepraktiseerd.
In feite lossen we in zelfherinnering de verdeeldheid ofwel twee-heid in onszelf op. We ervaren dan innerlijke eenheid ofwel non-dualiteit. Zo wordt het non-dualiteit-paradigma waargemaakt (gerealiseerd) in onszelf en dat is een goed begin van een meer vollediger Zelfrealisatie.
Lees ook over onze natuurlijke wens om in vol gewaarzijn te zijn.
Are you already out of your mind?
Bij aanvang van het spirituele Werk zoals Gurdjieff en Ouspensky dit in het Stelsel hebben geduid, is het duidelijk dat de eerste prille ontwikkeling zich toont in vergeetachtigheid en ambivalentie ten aanzien van het Werk. We kunnen namelijk het wakker zijn niet volhouden. Geen probleem, alle begin is moeilijk, als er maar doorzettingsvermogen bestaat om niet op te geven om zo vaak als we het ons herinneren in zelfherinnering te komen.
Zonder uit wakende slaap te geraken, naar een staat van (hopelijk ooit permanente) zelfherinnering, is elk ander aspect van De Vierde Weg-filosofie van ondergeschikt belang. Zonder regelmatige scholing en het praktiseren van oefeningen maakt een mens weinig kans zichzelf te verheffen tot Zelfbewustzijn, laat staan tot Objectief bewustzijn. Hoe interessant Vierde Weg-theorieën ook mogen zijn, deze hebben zonder dagelijks gepraktiseerde zelfherinnering slechts een kortstondige bevredigende werking op de mind. Zo zal er geen werkelijk innerlijke ontwikkeling op gang kunnen komen.
In de tijd van Ouspensky, we hebben het over zo’n 100 jaar geleden, werd het studiemateriaal op een eigentijdse manier opgeschreven. Het was een compleet andere wereld. Spiritualiteit was totaal ondergeschikt bij westerse wereldse mensen (op een kleine elite na) en men wist door de overheersing van de mainstreamreligie niet eens wat werkelijke spiritualiteit inhield. Zoveel spirituele (en ‘sprituelerige’) activiteiten als er nu bestaan, inclusief de enorme promotie hiervan op internet en media, waren toen volledig ondenkbaar. En dus was de ‘taal’ van de Vierde Weg er vooral eentje om mensen te bewegen naar zichzélf te gaan kijken en ze hiertoe te stimuleren door middel van intelligente leerstellingen. De stijl van deze honderd jaar oude pionierstaal, die hier en daar kon aanvoelen als wakker-makende klappen in het gezicht, is nu grotendeels achterhaald.
Theoretische stellingnamen op zich zijn niet langer zinnig om tot Zelfbewustzijn te komen als we die slechts bestuderen om ze op te slaan in onze mind. Ze brengen ons in en niet uit onze mind. Een nieuwe mentale gevangenis of tunnelvisie. We dienen uit onze mind te komen!
Een voorbeeld: het is in onze tijd van geen belang om je te verdiepen in wat precies de stadia van ontwikkeling in het ontwikkelingsoctaaf zijn, zeker als dit dient om ‘je eigen ontwikkelingsniveau’ te willen inschatten. Voor de zichzelf intellectueel bevredigende mens is dit zelfs contraproductief te noemen, want het leidt tot het bekrachtigen van de zich identificerende geest, ofwel het ego. De aanpak van Zelfkennis Nu is gericht op eerst en vooral een wakende staat van geest te realiseren: leren zelfreflectief wakker te zijn, zo vaak, zo lang en zo diepgaand mogelijk. Hiervoor zijn vele oefeningen beschikbaar, praktische korte oefeningen die vele keren op de dag kunnen worden toegepast. In het kader hieronder staat een van de belangrijkste ervan, die zeker bij aanvang van het Werk elke dag een plek zou moeten krijgen.
Werkelijk wakker wandelen in zelfherinnering
Maak dagelijks een wandeling van 15 minuten in zelfreflectie.
- Realiseer je de volle 10 á 15 minuten “ik wandel”, of juister gezegd: “ik neem mijn wandelend lichaam waar”.
- Nadat je je hier aandachtig toe hebt gezet, breid je dit wakkere waarnemen uit met dat je álles om je heen opmerkt/opneemt en ervaart met jouw vijf zintuigen. De wind, de geuren, de kleuren en beelden, de geluiden, de aanraking van je voeten op de grond, de druk van je kleren, de temperatuur, ALLES. Jouw externe waarnemen is dan zo volledig mogelijk.
- Breid dit wakkere waarnemen naar binnen uit. In dit volle gewaarzijn voel je jouw levensstromen: je ademhaling, bloedsomloop, transpiratie, vermoeidheid, spierpijn, fitheid, enzovoort.
- Ook gedachten komen op. Je merkt ze op als deel van jouw innerlijke waarneming, meer niet, je gaat in geen enkele opkomende gedachte mee.
- In met volle aandacht lopen ervaar je mogelijk ook gevoelens/emoties (en mogelijk de positie ervan in je lichaam). Die komen ook op, zwak of sterk. Je neemt ze waar, meer niet, je gaat in geen enkele emotie/gevoel mee door erover te gaan denken.
- Je neemt in deze heldere aandacht voor ‘alles’ ook jouw staat van geest waar, die lang niet altijd even helder of aandachtig is en zeker niet altijd optimaal, zonder enig oordeel erover.
Als het externe en interne waarnemen zo volledig mogelijk samengaan zijn we ‘lopend in een optimaal voelende waarneming van mijzelf in de situatie waarin ik mij bevindt. We ervaren BINNEN en BUITEN ‘mijzelf’ tegelijkertijd. Het intern en extern waarnemen integreert. Wandelen in zelfherinnering dus.
Deze wakkere helderheid ervaren we zelden en zeker niet langer dan een paar minuten. Je zult ervaren dat het niet simpel is om dit geïntegreerd oordeel-loos waarnemen ‘vol te houden’. We switchen met onze aandacht voortdurend tussen ‘binnen’ en ‘buiten’ en dus kunnen we dit waarnemen niet integreren/samenbrengen. Dit heeft simpelweg oefening nodig. Enige maanden lang elke dag zo’n wakker wandelingetje en je leven zal totáál veranderd zijn qua perceptie ervan.
Bij gewoon wandelen raken we steeds gevangen in gedachtestromen of in gevoelens die gedachtestromen triggeren en die de waarneming van het actuele Nu beperken of geheel afschermen. We lopen voortdurend met onszelf te kletsen (of met anderen natuurlijk). Ook kunnen we gevangen raken in iets van ‘buiten’, meestal iets storends in onze omgeving, een geluid of iets anders waar we dan aan vast haken. Dan kun je bijvoorbeeld gaan balen omdat het regent of je stoort je aan lawaai of aan andere mensen.
Ervaar jouZelf: lopend in gewaarzijn van ‘wat is’. Bij aanvang dus lastig, want onze aandacht gaat als een zaklamp ‘overal bij langs’ en is nog niet geïntegreerd. Maar in volle aandacht alles ziend en voelend, IN jezelf én BUITEN jezelf, TEGELIJKERTIJD, dus zonder enig voorbehoud, zonder enige visie erop of mening erover… daarin lost de ervaring van dualiteit op en hebben we een ervaring in advaita, in ‘niet-twee-Zijn’. Een ervaring van het Zelf dat zich als Absoluut Bewustzijn in jouw individuele zelf herkent.
