De Vierde Weg

De filosofie van de Vierde Weg

Zelfkennis.nu is deels op de filosofie van de Vierde Weg gebaseerd, een methode voor innerlijke ontwikkeling die naar West Europa is gebracht door P.D. Ouspensky in het begin van de vorige eeuw.

Ouspensky

Pyotr Demjanovitsj Ouspensky (1878 – 1947) was een Russisch filosoof. Zijn leermeester was Georgi Ivanovitsj Gurdjieff waarmee hij een aantal jaren intensief samenwerkte. Ze kregen vele volgelingen in vele landen. De kern van het gedachtegoed en de leerstellingen van Gurdjieff en Ouspensky is het Vierde Weg-Stelsel, een leidraad voor innerlijke ontwikkeling die in het dagelijks leven kan worden nageleefd en beoefend. Ouspensky vestigde zich uiteindelijk in Londen, waar hij de Vierde Weg-methode doorgaf in zijn The Study Society en aan vele volgers (beter: praktiserenden) waaronder mensen van de School of Economic Science. Hieruit ontstond in Nederland begin 60er jaren de School voor (praktische) Filosofie met vele vestigingen.

Ouspensky schreef een aantal boeken waarvan ‘Op zoek naar het wonderbaarlijke’ (In Search of the Miraculous) zijn meest bekende is. De essentie van wat hij wilde overdragen is nog het beste te lezen in het relatief kleine boekje ‘De mens en zijn mogelijke evolutie’ (The Psychology of Man’s Possible Evolution) dat hij vlak voor zijn dood schreef en waarvan de Nederlandse editie pas in 1979 werd uitgegeven. hierin is het Stelsel van Gurdjieff tot in de finesses zeer compact weergegeven. Naar de inzichten van Zelfkennis.nu een even zo belangrijk klein boekje als bijvoorbeeld de Bhagavad Gita.

Evenwicht in ontwikkeling

De Vierde Weg is een methode voor innerlijke ontwikkeling waarvan we in ons dagelijks leven gebruik kunnen maken, zeer geschikt voor met name de westerse mens. Het is een combinatie van de drie traditionele ontwikkelingswegen: die van de Rede (de filosoof of denker), die van het Hart (de monnik of toegewijde) en die van het Lichaam (de fakir of yogi).

Deze drie Wegen, die elk vanuit hun respectievelijke Centrum (het redelijk-, gevoels-, of bewegings/instinct-centrum) onze ontwikkeling mogelijk maken, dienen ervoor om alle verkeerde werkingen van die Centra te elimineren. Dus:

• Het Redelijk Centrum zal, naast het zuiveren van het Gevoel- en Beweging-Centrum ook haar eigen op verstand gebaseerde onjuistheid moeten beteugelen / zuiveren
• Het Gevoel-Centrum zal, naast het zuiveren van het Rede- en Beweging-Centrum ook haar eigen verkeerde werking van (negatieve) gevoelens en emoties moeten beteugelen / zuiveren
• Het Beweging-Centrum zal in de zuivering van de andere Centra ook haar eigen nodeloze of overtollige beweging (ook in de geest) moeten beteugelen / zuiveren

Deze drie traditionele wegen maken elk op zich een volledige ontwikkeling mogelijk (ze zuiveren uiteindelijk alle drie de Centra) maar zijn in onze moderne maatschappij als zodanig vaak niet meer haalbaar. Maar weinigen kiezen bijvoorbeeld nog voor een leven in een klooster om de gevoels-weg, de weg van het hart, te volgen (al bestaan er ook veel andere toewijdingssituaties in deze tijd). Er zijn ook nog maar weinig fakirs te vinden, al zou men ze in sommige takken van lichaamswerk kunnen vinden (met als voorbeeld the Iceman Tim Hof).

De Vierde Weg heeft hierom voorkeur in onze huidige maatschappelijke situatie met werk, gezin en andere verplichtingen. We kunnen deze drie wegen namelijk gelijktijdig beoefenen (dit wordt de Vierde Weg genoemd) om zodoende een evenwichtige innerlijke emo-mentaal-fysieke ontwikkeling te realiseren die ons in staat stelt in elke situatie volledig aanwezig en in onszelf verankerd te zijn. De Vierde Weg bestaat uit het zuiveren van de drie Centra, niet in een staat van afzondering, maar in ons dagelijkse leven, en wel door dagelijkse ontwikkeling van deze innerlijke Centra in ons huisje-boompje-baantje-leven. Onze waarneming en onze herwaardering voor wat zich in onze Centra afspeelt, is de aanvang van het innerlijke werk. Dan zullen nodeloze, onszelf belastende en beperkende (en dus vaak ongelukkig-makende) mechanismen, die slechts in onze onbewustheid kunnen bestaan, oplossen.

Vier staten

Voor ons mensen zijn er vier bewustzijnsstaten (mogelijk): slaap – wakende slaap – Zelfbewustzijn – Objectief bewustzijn.
Naast onze nachtelijk slaap verkeren we doorgaans in de wakende slaap en dat noemen we normaliter wakker zijn. In de wakende slaap denken, spreken en we handelen we vanuit vele ikjes. Deze zijn ontdaan door identificaties met van alles en nog wat. Deze ikjes wisselen elkaar af (door onszelf onopgemerkt), kennen elkaar niet of nauwelijks, en vormen gezamenlijk ons ego. Hierdoor hebben we als persoon/individu geen duurzaam Ik en Wil. (Ouspensky gebruikte in zijn boeken de term ego niet, want die was toen nog niet in de mode). Het ego is onze geïdentificeerde persoonlijkheid. Het woord persoonlijkheid komt van persona (Lat.) dat masker betekent.

Door deze ikjes en hun wisseling van de wacht waar te nemen gedurende de dag, kunnen we werkelijk wakker worden, d.w.z. dat we de mechaniciteit van ons denken, spreken en handelen zien én overstijgen. Dit kan op den duur door kennis in praktijk te brengen leiden tot de staat van Zelfbewustzijn. Vanuit die staat is het mogelijk om naar onze werkelijke essentie te leven met onze persoonlijkheid als ‘werkgereedschap’. In Zelfbewustzijn houden we volledig, niet-aflatend en volkomen niet geïdentificeerd van onszelf en hierdoor tevens van al onze naasten. We ervaren een ultieme staat van zelfexpressie om ons in het leven uit te drukken en bloeien volop in alles wat we doen. Wat wij in gewoon taalgebruik zelfbewustzijn noemen is dus iets anders dan wat hier nu wordt bedoeld en wordt op zelfkennis.nu ego-bewustzijn of reflectief bewustzijn genoemd.

Vanuit Zelfbewustzijn – een innerlijke staat die niet simpelweg te realiseren is – opent zich de mogelijkheid van groei naar Objectief bewustzijn. Hierin zijn we onlosmakelijk verbonden en houden we onvoorwaardelijk en onaantastbaar van al het als voorheen ervaren ‘niet-mijzelf’, en wel in volledig toegewijde dienstbaarheid en expressie áán dit z.g. ‘niet-mijzelf’, omdat in onbegrensde waarheidsbeleving wordt Geweten dat dit allles nu juist mij-Zelf ís! Dit is de ultieme staat die in de Vedische filosofie wordt omschreven als Sat-Chit-Ananda – Zijn in Bewust Wetende Gelukzaligheid.

Zelfherinnering = volledig wakker zijn

De essentie van wat Gurdjieff en Ouspensky ons leren, is dat we onszelf niet of nauwelijks kennen en we ons daar niet bewust van zijn. We handelen merendeels mechanisch en we identificeren ons voortdurend met denkbeelden, gevoelens en situaties. Als gevolg daarvan overkomt ons alles. In wakende slaap is ons lichaam wakker, maar onze geest is onbewust in die zin dat we ons ‘onszelf niet herinneren’. We zullen dus middels zelfherinnering en zelfwaarneming werkelijk wakker moeten worden. En wel door ons als eerste goed te realiseren dat we niet wakker zijn en in een soort slaap verkeren. Ons dit ten volle realiseren betekent dat we niet moeten dénken dat we al wakker zijn, vanuit verbeelding, maar dat we – op elk moment dat we wel even wakker zijn – zién dat we niet wakker waren en weer waren vergeten ons onszelf te herinneren.

Innerlijke ontwikkeling is dus pas mogelijk als we ten diepste onderkennen dat we (nog) niet wakker en dus (nog) niet ontwikkeld of innerlijk vrij zijn. Soms is er een schok voor nodig om dit te gaan beseffen. Maar deze onderkenning kan ook geleidelijk en in harmonie ontstaan door niet aflatend en onversaagd de Waarnemer in ons de kans te geven ons te informeren over hoe het met ons innerlijk is gesteld. Onze neutrale Waarnemer is het die zichzelf herinnert (door toe te zien op wat ie niet is). Dit innerlijke waarnemen, en het volgen van de informatie die we dan opdoen, is noodzakelijk en dan zal deze zelfherinnering op een gegeven moment meer vanZelf gaan, wat iets heel anders is dan dat dingen mechanisch vanzelf gaan. In een voelende waarneming van onszelf nemen we onze omgeving waar. Na verloop van tijd zullen we vaker op de dag momenten van zelfherinnering hebben. Die momenten dat we werkelijk waarnemen duren dan telkens iets langer. De stilte en stabiliteit die we hierdoor gaan ervaren wordt langzaamaan dieper. Dan zal ons gehele geestelijke instrumentarium ons ten dienste zijn om werkelijk innerlijk vrij te worden, ongeïdentificeerd, met een duurzaam Ik en Wil, en werkelijk wakker en in staat om te ‘doen door niet te doen’.

Voor innerlijke één-wording is een permanente inspanning in ontspanning nodig en innerlijke discipline. Dit is het volgen van wat we weten. Wie uiteindelijk innerlijk één wordt, is in Zelfbewustzijn, is altijd in vrede, wat die ook denkt, wat die ook voelt en hoe die ook beweegt en handelt, in welke situatie dan ook.

© Michiel Koperdraat